Kalem, sözcük anlamı dışında özel bir amaçla da kullanılan bir kavramdır.  Özellikle Osmanlı Devleti içeriğinde kalem demekle devlet dairesi demek eş anlamlı olarak kullanılmıştır.  Burada görev yapan memurlara da, yani eski dilde kâtip, yeni Türkçe ile yazman denen görevlilere de o devirler de kalem efendisi denirmiş. 

Kalem efendileri, devrin okumuş yazmış, eğitim görmüş bilgili kimseleridir. Eş değer yabancı sözcüklerde de yeri olduğuna göre, demek ki sadece Osmanlı dönemine ilişkin bir kavram değildir (Örneğin; İngilizce ‘item master’ veya Fransızca ‘maitre de l’article).

Kaldı ki, kalem demekle nispeten kıdemli bir memuriyete de işaret edilmiştir.  Örneğin; günümüzde ‘özel kalem’ denen, eskinin ‘kalem-i mahsusa’ pozisyonu, üst düzey yöneticinin yanında çalışan özel yetenekli kâtipleri işaret ederdi.

Kalem efendileri, eski yılların okuma ve yazma eğitiminin çok az kişilere kısmet olduğu yıllar için artı değer olarak toplumun gözünde büyütülmüştür.  Hatta adlarına şarkılar bile düzülmüştür.  Mesela; “Kâtibime kolalı da gömlek ne güzel yaraşır!” gibi.

Günümüzün sosyolojik gelişmeleri okuryazar oranını ciddi boyutta arttırmış ve toplumun her kesimi eli kalem tutar hale gelince, kalem efendileri deyimi de unutulmuştur.  Hele bir de elektronik yazı araçları devreye girince, değil kalem efendileri, kalem bile unutulmaya başlamıştır.

İngiltere’de ünlü kalem üreticisi olan Bic firması, 1000 genç üzerinde bir çalışma yapmıştır.  İşte sonuçlar;

• 10 kişiden bir gencin kalemi yoktur;
• Üçte biri hayatında hiç mektup kaleme almamış;
•  % 80’i, yaşamında hiç el yazısı ile aşk mektubu dahi yazmamış;
• % 56’sının evinde A4 kâğıdı bile yokmuş;
• % 25’i yaş günü gibi özel günleri kutlamak için eline kalemi almamış.

Demek ki, elektronik dönemin fendi, kalemi ve hatta kâğıdı da yenmiştir!

Yazımın sonuna gelirken, bir kişisel anımı da bu nedenle aktarmak isterim.  Yıllar önce, çalışmakta olduğum yabancı kökenli şirketin ecnebi genel müdürü için yaş günü kutlaması tertiplenmişti.  Ben de davetliler arasında idim.

Adettendir, bu tür kutlamalar için eliniz boş gidemezsiniz, bir armağan götürerek yaş günü kutlanan kişiye jest yapmak gerekir.  Hele o kişi bir de çalıştığınız şirketin genel müdürü, yani patronunuz ise, mutlaka bir hediye sunmak gerekir.

Ben, ne armağan alayım diye çok düşünmedim.  Çünkü reçetelerin dolmakalemlerle veya en azından tükenmez kalemle yazıldığı o yıllar da hobilerimden bir tanesi de kaliteli birkaç kalem sahibi olmaktan geçerdi.  Bu nedenle de piyasada çok iyi olduğu bilinen ünlü markalı ve kaliteli bir dolmakalem aldım.  Yanında da yedek kartuşları ile sundum.

Patron kurdele sarılmış güzel ambalajlı kutuyu açtı ve aldığım dolmakaleme heyecanla baktı.  Gözlerinin içi gülerek bana teşekkür ederken; “Erdal, hayatımın ilk dolmakalemi!” dedi.

İtiraf edeyim, altmış yaşını aşmış bu üst düzey yöneticinin ilk kez dolmakalem sahibi olmasını önce bana yönelik bir teşekkür jesti kabul etmiştim.  Ama dayanamayıp sordum; “Gerçekten mi ilk dolmakaleminiz bu oldu?”.

Evet deyince, anladım ki bizim henüz yeni tanışmakta olduğumuz elektronik yazma ve okuma devri benim patronumu çoktan zehirlemiş ve dolmakalemle yazı yazmanın güzelliğinden onu yıllarca mahrum etmişti!

Bence siz siz olun, çocuklarınıza ve özellikle torunlarınıza gösterebilmek adına evdeki dolmakalemlere sahip çıkın!

Belki, benim çocukluk anılarımda olduğu gibi, babalarımızın ceketin göğüs cebine itina ile yerleştirdiği ‘stilo’ denen dolmakalemleri sizler onlar kadar iştiha ile takmayabilirsiniz.  Ama o kalemleri kullanmıyor olsanız bile havanız yeter, torunlarınızın gözünde bir anınız canlı kalsın!..

Evet, birçok şey gibi, kalem efendileri de tarihte bir yaprak oldu!..

                                                                                                 Erdal Akalın (04.11.2015)